Málstofur á Sjávarútvegsráðstefnunni 2021

Íslenskur sjávarútvegur

Óhætt er að fullyrða að íslenskur sjávarútvegur er sú atvinnugrein þar sem sem Íslendingar eru með alþjóðlega forustu. Íslenskur sjávarútvegur er í samkeppni við margar öflugar sjávarútvegsþjóðir og er því mikilvægt að vel sé staðið að sölu- og markaðssetningu og þar skiptir ímynd miklu máli. Mörg lönd hafa horft til Íslands varðandi fyrirmynd að uppbyggingu sjávarútvegs. Hver er staða ímyndar íslensks sjávarútvegs og hvernig stöndum við okkur t.d. í samanburði við norskan og danskan sjávarútveg? Fáar konur eru í stjórnunarstöðum í íslenskum sjávarútvegi og hvaða áhrif hefur það á ímynd greinarinnar? Hvað skiptir máli til að fá jákvæða ímynd fyrir íslenska sjávarútveg við sölu og markaðssetningu á sjávarafurðum á erlendum mörkuðum?

Bein og óbein áhrif loftslagsbreytinga á íslenskan sjávarútveg

Loftslagsbreytingar koma til með að hafa mikil áhrif á sjávarútveg á heimsvísu og er íslenskur sjávarútvegur þar ekki undanskilinn. Á meðan að langflest Evrópuríki hafa sett fram aðlögunaráætlanir vegna loftslagsbreytinga er þessi vinna skammt á veg komin hér á landi og því lítil sem engin yfirsýn til staðar yfir mögulegt loftslagstengt tjón eða aðlögunarþörf innan íslensks sjávarútvegs næstu ár eða áratugi. Áhrif loftslagsbreytinga á sjávarútveg eru ekki bara bundin við lífvænleika og dreifingu nytjastofna eða aðra líffræðilega þætti, heldur bendir ýmislegt til þess að markaðir, efnahagur þjóða og fyrirtækja, sem og samfélagslegir og pólitískir þættir, komi einnig til með að verða fyrir breytingum. Á þessari málstofu verður leitast við að varpa ljósi á möguleg áhrif loftslagsbreytinga á íslenskan sjávarútveg út frá öllum hliðum, hvernig atvinnugreinin mun þurfa að aðlagast breyttu landslagi og hvaða áhættur og tækifæri felast í slíkri vegferð.

Hver er munurinn á íslenskum og norskum makríl?

Íslenskur og norskur makríll er vissulega sama tegundin og heitir sama latneska heitinu, Scomber scombrus. En er þetta samt sem áður sama varan? Erum við Íslendingar að framleiða algjörlega sambærilega afurð við Norðmenn þegar kemur að makríl? Erum við að bera saman epli og epli eða erum við að bera saman epli og appelsínur?
Undanfarin misseri hefur átt sér stað mikil umræða hér á landi um mögulegan verðmun á íslenskum og norskum makríl. Í þessari málstofu verður leitast til við að kanna þennan mögulega verðmun á makríl frá Íslandi og Noregi og svara nokkrum áleitnum spurningum þar að lútandi. Er gæðamunur á þessum makríl? Fæst í raun hærra markaðsverð fyrir þann norska? Er hinn ólíki veiðitími að hafa áhrif á verð? Eru vinnsluaðferðir ólíkar? Eru þessi tvö lönd að sinna sömu mörkuðum varðandi makríl? Hvað með markaðssetninguna? Þessum spurningum og mörgum fleiri verður svarað í málstofunni og er vonast til að þeir sem hana sæki gangi út úr henni með skýr svör er varðar muninn á hinum íslenska makríl annars vegar og hinum norska hins vegar.

Haftengd nýsköpun – sjávarlíftækni til enn frekari verðmætasköpunar

Enn eru mikil tækifæri til verðmætasköpunar í íslenskum sjávarútvegi þrátt fyrir að Íslendingar séu nú þegar að nýta um 85% af aflanum. Sjávarlíftækni er sú grein sem á eftir að spila lykilhlutverk í því að auka verðmætasköpun í sjávarútvegi til næstu 20 ára, þar sem hún mun gera okkur kleift að vinna verðmætari afurðir úr hliðarafurðum og vannýttum afurðum, t.d. slógi. Mikil tækniþróun hefur átt sér stað í hvítfiskvinnslu undanfarna tvo áratugi og eru innlendar vinnslur þær fremstu í heiminum en eru þær tilbúnar fyrir næstu byltingu? Líftækni hefur verið beitt við vinnslu sjávarfangs í verðmætar afurðir eins og lyf en getum við gengið lengra.

Í málstofunni verður fjallað um tækifærin sem leynast í aukinni notkun á líftækni við vinnslu á sjávarfangi, hvar við Íslendingar stöndum og hvaða áhrif nýr veruleiki hefur á hefðbundinn sjávarútveg.

Þorskur og þjóðarbúið

Í efnahagslegu tilliti er þorskur langmikilvægasta fisktegundin við Ísland. Þorskafurðir hafa staðið undir 30-40% af heildarútflutningstekjum sjávarafurða frá Íslandi á undanförnum árum og skilað þjóðarbúinu mikilvægum tekjum. Þorskur hefur verið mikilvægur lífi í landinu á sögulegum tíma, bæði sem útflutningsvara og til manneldis. Breytingar á þessari auðlind hafa verið bæði af mannavöldum og náttúrlegar. Í þessari málstofu verður farið yfir nýjustu rannsóknir á gildi þorsks og þorskveiða í sögulegu samhengi og stöðu mála í dag. Farið verður yfir nýjar rannsóknir á stjórnun þorskveiða, áhrif umhverfisbreytinga á far og ferðir þorskungviðis og gildi vistkerfis- og félagshagrænna þátta við nýtingu auðlindarinnar.

Öryggismál sjómanna og fiskvinnslufólks

Öryggismálum sjómanna og fiskverkafólks hefur verið gefinn aukinn gaumur undanfarin ár. Hvers vegna fækkar banaslysum og alvarlegum slysum til sjós og lands? Hvað höfum við gert vel, hvar og hvernig getum við bætt okkur. Hvert er hlutverk Slysavarnarskóla sjómanna, Siglingaráðs og Rannsóknarnefndar samgönguslysa? Öryggishandbækur um borð í fiskiskipum og í fiskvinnslunni. Hvert er þeirra hlutverk í bættri öryggismenningu á vinnustöðum í landi og til sjós?

Loðnan er brellin

Loðna er einn af mikilvægustu nytjastofnun Íslendinga bæði í efnahagslegum og líffræðilegum skilningi. Loðnan er einnig sá fiskur sem mest óvissa er um. Mest var veitt af loðnu árið 1997 eða 1,3 milljónir tonna en hún hefur verið sérstaklega brellin undanfarin ár en árið 2016 var tekin upp ný aflaregla hér við land. Miklar sveiflur í loðnuveiðum á milli ára hefur mikil áhrif á afkomu fyrirtækja og byggðarlög en farið verður yfir samfélagslegu áhrif loðnubrests. Göngumynstur loðnu hefur breyst mikið og verður fjallað um hugsanlegar ástæður fyrir því og hvers má vænta á næstu árum og áratugum. Fjallað verður um mismunandi viðhorf breyttrar aflareglu í loðnu. Þá verður farið yfir reynslu á aflareglu fyrir loðnu á öðrum hafsvæðum.

Menntun í sjávarútvegi

​Menntun er grunnforsenda framgangs og framþróunar í sjávarútvegi, hvort sem litið er til verkgreina, grunnrannsókna, tækniþróunar eða stjórnunarstöðu. Á Íslandi hefur nám í sjávarútvegi verið lengi í boði s.s. í sjómannaskólanum, iðngreinum, sjávarútvegstengdu námi á framhalds- og háskólastigi. Námi þessu hefur þó verið misvel sinnt, m.a. vegna skort á fjármögnun. Fjalla verður um hver er þörfin í menntun í hátæknivinnslum og einnig stoðgreinum sem tengjast haftengdri nýsköpun. Í þessari málstofu verður gefið yfirlit yfir námsþörf fyrirtækja sem sinna matvælavinnsla sjávarútvegsins á Íslandi og hugmyndir settar fram um framtíðarsýn í samræmi við þarfir atvinnugreinarinnar og stefnu stjórnvalda.

Nýting dýrasvifs og miðsjávartegunda

Í málstofunni verður fjallað um mögulega nýtingu dýrasvifs og miðsjávartegunda. Stöðug fjölgun jarðarbúa og aukin eftirspurn sjávarafurða hefur valdið auknum þrýstingi á nýtingu fiskstofna. Vegna þess er í auknum mæli leitað af öðrum tegundum úr hafinu sem hægt er að nýta með sjálfbærum hætti til framleiðslu á sjávarafurðum. Farið verður yfir mikilvægi dýrasvifs í fæðuvef hér við land, tilraunaveiðar síðustu ára á bæði dýrasvifi og miðsjávartegundum og hvaða framtíðartækifæri eru til staðar við veiðar, vinnslu og markaðssetningu á þessu sviði.

​Sjálfbærni

Sjálfbærni er hugtak sem hefur átt síauknum vinsældum að fanga síðastliðin ár. Hugtakið eins og við þekkjum það í dag er þó ekki gamalt og talið er að það sé jafnvel yngra en kvótakerfið okkar. Sjálfbærni hefur engu að síður spilað stórt hlutverk í íslenskum sjávarútvegi um áratuga skeið því setning kvótakerfisins árið 1984 var einmitt hugsuð til að afstýra ofveiði og auka hagkvæmni í geiranum. Í kjölfar aukinna vinsælda sjálfbærni á síðastliðnum árum þá hafa fyrirtæki og stofnanir verið að leggja meiri áherslu á þennan málaflokki og þar er sjávarútvegur engin undantekning.

Hvað skiptir máli í sölu og markaðssetningu á íslenskum sjávarafurðum?

Mikið hefur verið rætt um markaðsmál og sameiginlega markaðssetningu á sjávarafurðum hin síðari ár. Hér á árum áður báru stór sölusamtök svo sem SÍF, SH og Íslenskar sjávarafurðir uppi sölu og markaðssetningu á íslenskum sjávarafurðum og ber flestum í greininni saman um að það sé meginástæða fyrir því góða orðspori sem íslenskar sjávarafurðir hafa á sér. Hin síðari ár hefur þetta verið ómarkvissara og fyrirtækin unnið meira hvert í sínu horni í sölu og markaðssetningu og einungis á þeim afurðum sem hvert og eitt þeirra veiða og vinna. Hugmyndin er að fara aðeins í gegnum söguna og snerta á því sem hefur reynst vel og staðið og annað sem ekki hefur reynst jafnvel. Taka stöðuna á þessum málum í dag og sjá hvar við stöndum í samanburði við kröfur markaða og samkeppnina. Tilgangurinn er að sjá út og undirstrika þær aðgerðir eða atrið sem mestu skipta þegar kemur að sölu og markaðssetningu á sjávarafurðum frá Íslandi auk þess að velta því upp hvort við þurfum ekki heilsteyptari stefnu þegar kemur að sölu og markaðssetningu á íslenskum sjávarafurðum heldur en nú er?

Kynningar á vörum og þjónustu sem fyrirhugað er að markaðssetja eða er nýlega byrjað að selja (kostaðar kynningar)

Markmiðið er að gefa þjónustuaðilum sjávarútvegs möguleika á að kynna vörur og þjónustu sem fyrirhugað er að markaðssetja eða er nýlega byrjað að selja. Hér er einnig tækifæri að kynna niðurstöður rannsókna óháðs aðila sem hluta af markaðssetningu á vöru eða þjónustu fyrirtækisins. Hér er um kostaðar kynningar að ræða og ekki er verið að kynna fyrirtækið eða almennar vörur eða þjónustu sem það býður upp á. Vonast er til að kynning á nýjungum í sjávarútvegi auðveldi ákvörðunartöku í rekstri sjávarútvegsfyrirtækja.

Hugbúnaðarlausnir í sjávarútvegi eru þær að uppfylla þarfir atvinnugreinarinnar?

Í sjávarútvegsfyrirtækjum þarf hugbúnað til að halda utan um fjölda skráninga er varða veiðar, vinnsla og sölu afurða.    Jafnframt þarf hugbúnað til að halda utan um starfsmannamál, gæðamál, nýtingu og fleira.  Til þess geta haldið utan um þessar skráningar þarf fjölda hugbúnaðarkerfa sem tala ekki alltaf saman.  Viðfangsefnið er að samtengja hugbúnaðinn til að auka yfirsýn, flýta ákvörðunartöku og auðvelda störf stjórnenda sjávarútvegsfyrirtækja. Starfsmenn sjávarútvegsfyrirtækja  munu fjalla um hugbúnað í þeirra fyrirtækjum og hvernig hann hefur reynst og hvað hugbúnaðarlausnir vantar til að uppfyllar þarfir fyrirtækisins.

Nordic Seals – friend or foe?

Seal hunting used to be an important industry in the north-Atlantic for centuries, as seal hunters from Norway, Finland, Greenland, Denmark, Iceland, Russia and Canada harvested annually hundreds of thousands of seals. This industry became heavily criticised in the 1980’s as animal welfare issues started to be raised. Around the turn of the century the seal hunting had become politically and socially unacceptable, which had effects on markets for the products, making it difficult for commercial seal hunting to continue. The industry has as results been almost non-existent for the past three decades. The effects of ceasing all seal hunting, after centuries of commercial sealing, has presented challenges, as seal populations have grown and caused difficulties for fishermen and fishing communities. On the other hand, there are many that see the value in protecting these adorable creatures, and there is an industry emerging around seal watching and truism. At this session we will present key information on seal populations in the N-Atlantic and adjacent areas, the impact they have on the ecosystem and the seafood industry. We will also explore alternatives for seal management and potential commercial utilisation.

Staðan, nýjungar og framtíðarhorfur í fiskvinnslu

Tækniþróun hefur verið hröð undanfarin ár og haft áhrif á mismunandi aðila sem koma að fiskvinnslu. Áframhaldandi tækniþróun mun móta framtíð fiskvinnslu, bæði á sjó og landi. En hvernig er staðan núna, og hvert stefnum við? Nýjar lausnir hafa verið teknar í notkun með góðum árangri og nú er tími til að huga að næstu skrefum. Í þessari málstofu munu ýmsir aðilar úr fiskvinnslu varpa ljósi á stöðu mála, áskoranir, framtíðarsýn og þarfir í kringum tækja og hugbúnaðalausnir. Fjallað verður um hvernig aukin áhersla á sveigjanleika í vinnslu, sjálfbærni, trygging vinnuafls og aðrir þættir hafa áhrif á hvers konar lausnir fiskvinnslur, af mismunandi stærðum, kalla eftir. Einnig verður fjallað um hvernig hægt sé að nýta reynslu og þekkingu úr eldisiðnaði í bolfiskvinnslu.

Samkeppnishæfni íslenskra fiskframleiðanda

Íslensk sjávarútvegsfyrirtæki selja nánast allar afurðir sínar á alþjóðlegum mörkuðum þar sem hörð samkeppni ríkir. Afar mikilvægt er að tryggja samkeppnishæfni svo íslensk sjávarútvegsfyrirtæki hafi svigrúm til þess að auka verðmætasköpun til hagsbóta fyrir íslenskt samfélag. Íslenskar fiskvinnslur skipa þar mikilvægan sess. Fiskvinnsla á í harðri alþjóðlegri samkeppni og mikill munur er á rekstrarskilyrðum fiskvinnsla hér á landi og víða erlendis. Í þessari málstofu verður fjallað um samkeppnishæfni fiskvinnslu og það hvernig íslenskum fiskvinnslum gengur að mæta henni.

Vísindaleg samvinna sjávarútvegsins, sjómanna og Hafrannsóknastofnunar

Sjávarútvegsfyrirtæki, sjómenn og Hafrannsóknastofnun hafa unnið saman að rannsóknum á fiskistofnum áratugum saman. Dæmi um langvinna samvinnu eru endurheimtur á merktum fiski sem veita upplýsingar um far og útbreiðslu fiskistofna. Merkingar hófust við Ísland sumarið 1903 þegar skarkoli var merktur á Skjálfanda og ári síðar var þorskur merktur í Loðmundarfirði en það var til að kanna hvort þorskur á bilinu 40-60 cm héldi sig fyrir austan land árið um kring. Árið 1948 hófust merkingar á síld en þær merkingar sönnuðu að norsk-íslensk vorgotssíld fer frá Noregi til Íslands yfir sumarmánuðina. Síðan hafa orðið miklar tækniframfarir á fiskamerkjum og fjöldi tegunda eru merktar í dag. Fiskifræðingar geta aðeins unnið úr merkingargögnum ef fiskar endurheimtast, og skil á merkjum eru því forsenda þessara rannsókna. Sjómenn og starfsfólk í sjávarútvegsfyrirtækjum hafa verið öflugir liðsmenn í merkingarverkefnum og er þátttaka þeirra ómetanleg. Annað dæmi um áratugalanga samvinnu er söfnun aflasýna um borð í uppsjávarskipum sem eru mikilvæg fyrir stofnmat á uppsjávarfiskum. Á heimsvísu hefur þátttaka sjávarútvegsfyrirtæki og sjómanna í rannsóknum á lífríki hafsins aukist mikið undanfarin ár. Nýlega stofnaði Alþjóðahafrannsóknaráðið vinnuhóp þar sem sjávarútvegsfyrirtæki og vísindamenn vinna saman að þróun gagnasöfnunar um borð í fiskiskipum og í fiskiverksmiðjum fyrir rannsóknir á fiskistofnum og á lífríki hafsins.